مهرطلبی هر نوع رفتاری است که با هدف خوب نشان دادن یا مهربان نشان دادن خود از کسی سر بزند یا هنگامی است که اولویت اول ما خشنود

فرض کنید کارمند بانکی با حقوقی میانگین با چند نفر از دوستانش جهت خوردن غذا به رستورانی می رود. در آخر کل صورت حساب را می پردازد و اجازه نمی دهد دوستانش در هزینه غذا سهیم شوند. دفعه بعد باز هم با همان جمع بیرون می روند و هنگامی یکی از دوستان پیشنهاد می دهد که این بار او هزینه غذا را بپردازد، باز هم قبول نمی کند.

از نظر شما این واکنش‌ خوب است یا بد؟ درست است یا نادرست؟ فکر می کنید چه اشکالی دارد؟ ما راجع به یک رفتار، صرف نظر از نیت صحبت می کنیم. بعضی می گویند این واکنش‌ خوب هست، به شرطی که دیگران ارزش آن را بدانند. این واکنش‌ دقیقا مصداق بارز مهرطلبی هست؛ من هر کاری می کنم به شرطی که مردم قدر من را بدانند.

موقعیت دوم: خانمی قصد خوبی کردن دارد. همه فامیل و دوستان می دانند که می توانند در هر کاری به او رجوع کنند، فرزند های دوستان را نگه می دارد، در هر جشنی کمک می کند، حتی اگر مورد نیاز باشد جهت مهمانی ها سبزی پاک می کند. به عبارتی، این زن به هر کسی که می شناسد و نمی شناسد، خدمت رسانی می کند. به نظرتان این خانم، واقعا خوب است؟ فکر می کنید این کار چه اشکالی دارد؟

این جمله را بارها شنیده ایم؛ «بشکنه این دست که نمک نداره!» این حرف، به خصوص از افراد افسرده زیاد شنیده می شود. آنها گله می کنند که من به همه خوبی کرده ام، ولی پاسخم بدی بوده است و کسی قدر مرا نمی داند. شاید بااهمیت ترین تفاوت مهربانی و مهرطلبی در این است که اولی، به فرد احساس رضایت درونی می دهد، در صورتی که دومی نوعی تحمیل است و به روان فرد صدمه وارد می کند.

مهربانی باید زمانی انجام گیرد که فرد گیرنده به آن نیاز داشته و درخواست کمک کرده باشد و این دومین تفاوت مهم بین مهربانی و مهرطلبی هست. هنگامی به کسی مهربانی کنیم که طالب آن هست، هم در خودمان و هم در فرد برابر احساس خوب و مثبت ایجاد می شود ولی در مهرطلبی اصولا نیاز طرف دیگر مطرح نیست.

مثالی دیگر: همسران اختلاف پیدا می کنند. در چنین شرایطی ما به خودمان اجازه می دهیم راجع به زندگی آنها کنجکاوی یا به عبارتی فضولی کنیم و جهت زندگی دیگران نسخه بپیچیم. این نشانه بارز مهرطلبی هست، حتی اگر نیت ما در این مداخله خیر بوده باشد.

نکته مهم دیگری که افراد مهرطلب آن را در نظر نمی گیرند این است که هر لحظه باید از آنچه ببخشیم که به قدر کفایت از آن داشته باشیم، به عنوان نمونه اگر در جیب من ۵هزار تومان باشد و از این مبلغ ۳ هزار تومان آن را ببخشم، نام این کار را نمی شود مهربانی گذاشت. اگر من خودم انرژی روانی ندارم و خودم خوشحال نیستم ولی در فامیل سنگ صبور همه می شوم و در جمع به زور خودم را شاد نشان می دهم تا افراد دیگر را خوشحال کنم، این نشانه مهرطلبی هست، نه مهربانی و نشانه سوم مهرطلبی است.

حتی واکنش‌ براساس عرف را می توان نمونه ای از مهرطلبی دانست.

برگردیم به مثال اول: فردی صورت حساب دوستانش را می پردازد، ولی اجازه نمی دهد آنها چنین کاری را جهت وی انجام دهند. به عبارتی، آنها را مدیون خود نگه می دارد. اگر من واقعا قصد مهربانی داشته باشم، هنگامی به کسی مهربانی می کنم، اجازه می دهم او هم در شرایطی جبران کند، ولی اگر دنبال مهرطلبی باشم، تلاش می کنم دیگران را مدیون خود نگه دارم تا هر لحظه فکر کنند من چه آدم خوبی هستم.

بعد از مطرح کردن این مثال ها وقت آن می رسد که ببینیم مهرطلبی چه عوارض منفی ای می تواند داشته باشد.

• نخستین پیامد شوم روانی مهرطلبی، افسردگی و اضطراب است چون فرد این کار را می کند تا توجه بقیه را جلب کند و در نقطه ای به این واقعیت می رسد که هرقدر خوبی کند، علت آن نمی شود که دنیا یا دیگران همان قدر به او خوبی کنند، بعد دنیا را نامنصفانه قضاوت می کند وناامید می شود و این ناامیدی احساس عدم امنیت، افسردگی و اضطراب را به فرد القا می کند.

• عارضه دیگر مهرطلبی هدر رفتن منابع عاطفی، روانی و اقتصادی فرد هست. لازمه مهرطلبی در بسیاری از موارد پنهان کاری هست. چنین فردی نمی خواهد کسی بفهمد او خسیس است یا آدم بی نظمی است یا به دیگران حسادت می کند. این کار اولا مدام فکر و انرژی روانی او را به خود مشغول می کند و درضمن بالاخره آنچه که با این همه زحمت دنبال پنهان کردنش بوده، یک جایی و روزی بالاخره بروز پیدا می کند و او آنچه که واقعا است را نمی تواند جهت مدتی طولانی، پشت مهرطلبی، پنهان کند.

نکته جالب اینجاست که مهربانی و مهرطلبی نمی توانند کنار هم باشند. مهرطلبی باعث می شود دیگران بتوانند بر ما سلطه پیدا کنند. مجوز سلطه دیگران بر ما مهرطلبی ماست. مهرطلبی انتظار و توقع ایجاد می کند، حتی سالم ترین آدم ها بدون اینکه متوجه باشند از یک فرد مهرطلب سوءاستفاده می کنند. مهرطلب ها اغلب شخصیت مقتدری ندارند و خصوصیت غالب در آنها، بزدلی هست. گاهی واکنش‌ پرخاشگرانه ای هم که از آنها دیده می شود، درواقع نمود شخصیت غیرمقتدر آنهاست.

• یکی از عوارض بسیار بد مهرطلبی این است که ما را دچار خشم درونی می کند. تاثیر بسیار مخرب خشم درونی دردهای جسمانی با منشاء روانی (بیماری های روان تنی) هست. بسیاری از گرفتگی های عضلانی، سوزش معده یا سردردها منشاء روانی دارند. خشم فروخورده سیستم ایمنی بدن را سرکوب می کند و یک سرماخوردگی راحت را به یک بیماری پیچیده تبدیل خواهدکرد.

• مهرطلبی باعث می شود نتوانیم از وقت های پیش رو استفاده کنیم، حتی نمی توانیم با خیال راحت تفریح کنیم. به عنوان نمونه اغلب ما ایرانی ها پوشیدن لباس ناراحت را جهت اینکه نشان بدهیم چه انسان های شیکی هستیم، به آسانی و حرکات آزادانه ترجیح می دهیم، درصورتی که مردم کشورهای توسعه یافته، لباس های راحت می پوشند و بدون توجه به قضاوت دیگران تنها می خواهند از مهمانی یا مسافرت یا هر جایی که می روند، لذت ببرند. این یک مثال خیلی راحت بود. ما به این دنیا آمده ایم تا خودمان تجربه کنیم. حتی در مواردی می بینیم افراد با انگیزه مهرطلبی تمایلات مذهبی از خود نشان می دهند و از وحشت قضاوت اطرافیان رنگ عوض می کنند. نقاب، چاپلوسی، ریا، تزویر یا تعریف های اغراق آمیز و بیمارگونه از دیگران که امروز در بسیاری از روابط و ادبیات اجتماعی ما رواج دارد، نوعی مهرطلبی است.

با توجه به مثال هایی که زده شد، همه انسان ها درجانی از مهرطلبی را در وجودشان دارند، ولی راضی نگه داشتن دیگران به شکل بیمارگونه را می توان در این ۱۰ اصل خلاصه کرد:

۱. هر لحظه باید مطابق توقعات دیگران عمل کنم. جایی که شما می خواهید توقع افراد دیگر را برآورده کنید، نام آن مهرطلبی است.

۲. باید به هر قیمتی به همه کمک کنم.

۳. همه باید به من توجه کنند. (درست است که ما به توجه افراد نزدیک و عزیزانمان نیاز داریم، ولی نه به توجه همه.)

۴. باید هر لحظه آدم خوبی باشم. ( به نظر ایده آل هست، ولی عملی نیست.)

۵. در شرایط یکسان دیگران بر من برتری دارند.

۶. نباید کسی را از خود ناامید کنم.

۷. باید هر لحظه باعث خوش حالی دیگران شوم.

۸. باید هر لحظه خود را شاد نشان بدهم،حتی اگر حال بدی داشته باشم.

۹. باید همه را از خودم راضی نگه دارم. (این شدنی نیست، حتی پیامبران معصوم نیز همه را از خودشان راضی نگه نداشته اند.)

۱۰. نباید کاری کنم کسی از من دلخور شود.

اگر بخواهیم بختک مهرطلبی را از روحمان برداریم باید نسبت به بعضی رفتارها هوشیار باشیم.

• مورد نیاز نیست همه را از خودمان راضی نگه داریم. اصل مهم، انجام کار درست هست، نه رضایت دیگران.

• ما می توانیم جهت همه خوشایند نباشیم. می خواهیم در یک مهمانی لباس مورد علاقه مان را بپوشیم یا غذای مورد علاقه مان را بخوریم. اگر حق خودمان را از دست بدهیم، مهرطلبی هست، درعوض تجاوز به حق دیگران پرخاشگری است.

• نباید کاری کنیم که کسی از ما دلخور شود. (ما کار درست را انجام می دهیم، صرف نظر از اینکه کسی ناراحت می شود یا نه.)

• بابت اعمالمان از دیگران انتظار نداشته باشیم.

• به توجه دیگران نیاز نداشته باشیم. بیشترین توجهی که هر انسانی به آن نیاز دارد، تایید و توجه خودش نسبت به خودش هست. اینکه دیگران نسبت به واکنش‌ ما، که در چارچوب قانون، اخلاق و احترام به جامعه هست، چه  فکری می کنند، اهمیتی ندارد.

• جهت اینکه کسی از ما ناراحت نشود، خود را در تنگنا قرار ندهیم. به عنوان نمونه به علت رودربایستی پولی را به کسی قرض بدهیم که خودمان به آن نیاز داریم.

• به دیگران وقت دهیم خوبی هایمان را جبران کنند.

• ارزش ما به عنوان یک انسان، به خوبی هایی که به دیگران می کنیم، ربطی ندارد. ارزش ما اول به انسان بودنمان و بعد به خصایل انسانی مان مربوط هست. کمک به خیریه یا درس خواندن نباید باعث توجه مردم به ما شود.

• ما به عنوان انسان هایی خوب و مهربان، می توانیم به همه خوبی نکنیم و جهت خوبی کردن به دیگران، گزینش کنیم.

مریم حناساب زاده، دکترای روان شناسی مشاوره

این روزها انتخابات ریاست جمهوری به بحث داغی تبدیل شده است و مردم از هر فرصتی استفاده می کنند تا در مورد کاندید مورد علاقه خود با همسر، فرزند، برادر، خواهر، دوست و… صحبت کنند تا به هدف خود برسند ولی در تبادلات افکاری بین مردم هر لحظه مسائل و نقص هایی وجود دارد که گاهی به اختلاف عقیده بین آنها منتهی می شود. اگر بخواهیم از نظر روان شناسی به این عنوان نگاه کنیم، تعاملات افکاری راه و روش هایی دارد که اگر همه افراد جامعه بتوانند چنین مهارت هایی را بیاموزند در زندگی مشترک، اجتماع و… موفق خواهند بود.

ابتدا باید به مهارت گوش کردن توجه کنید. گوش کردن لازمه ارتباط و تعامل سالم بین افراد و به معنای دقت و تمرکز روی گفت وگوی دیگران هست. در این مهارت افراد باید بیاموزند که فقط دنبال جواب دادن نباشند. متاسفانه این کار یعنی داشتن جواب آماده در هر بحثی که منجر به سوءتفاهم می شود.

اگر متوجه منظور کسی نمی شوید، عالی ترین راه این است که بدون طعنه و کنایه و با لحن معتدل در مورد منظور فرد پرسش کنید.

قضاوت و ذهن خوانی را کنار بگذارید. قضاوت و ذهن خوانی مرجع بسیاری از سوءبرداشت هاست. سوءبرداشت، درک ما را از مطلب منحرف و قضاوتی ناعادلانه ایجاد می کند و این کار باعث شکل گیری اختلافات زیادی بین افراد می شود.

همه افراد عقایدی دارند و باید تلاش کنید به آنها احترام بگذارید. در واقع، با این کار حقوق دیگران را هم محترم شمرده‎اید. از برچسب زدن بپرهیزید. لقب دادن، به سرعت بحث را به سوگیری سوق می دهد و به اختلاف عقیده ها شدت می بخشد. این کار ارتباط بین فردی یا گروهی را خدشه دار می کند.

باید به هدف یکسان توجه کنید. در رای گیری ها همه گروه ها هدف مشترکی با عنوان خدمت کردن به مردم دارند ولی قطعا سلیقه های متفاوتی وجود دارد که بعضی از آنها گروهی از مردم را زیاد جذب می کند. نگاه کلی به هدف خدمت به مردم قسمت مثبت عنوان محسوب می شود. ممکن است روش های یک یا دو جناح را قبول نداشته باشید ولی این عنوان نباید باعث شود حساسیت نشان دهید و تلاش کنید طرف برابر را قانع کنید. شما نمی توانید همه افراد را قانع کنید و عقاید آنها را همسو و موافق با عقاید خودتان جهت دهید، حتی اگر آن افراد اعضای خانواده تان باشند بعد باید یاد بگیرید به عقاید یکدیگر احترام بگذارید.

بهتر است از کنار مباحث بحث برانگیز عبور کنید و انتظار تفاهم کلی نداشته باشید و در مورد موضوعاتی که با دیگران وجه اشتراک دارید، صحبت کنید.

وقتی می دانید اختلاف سلیقه زیاد است باید به این توصیه توجه کنید که اگر عنوان باعث تخریب ارتباط سالم بین اعضای خانواده یا دوستان می شود، از وارد شدن به چنین مباحثی بپرهیزید.