به گزارش خبرنگارحوزه ادبیات گروه فرهنگی گروه تحریریه سایت جوان؛ دوازدهمین دوره جشنواره شعر فجر به خط آخر رسید و برگزیدگان معرفی شدند و جایزه دریافت کردند، ولی هنوز اعتراضات و صحبت‌هایی راجع به نوع داوری و پالایش آثار در میان شرکت کنندگان و صاحب نظران وجود دارد؛ در این باره گفتگویی کردیم با جواد محقق از مشاهیر حوزه فرهنگ و ادبیات که سالهاست به عنوان دبیر جشنواره‌های فرهنگی فعالیت می‌کند. این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید:

**شما جشنواره شعر فجر را مركز زدایی كردید و علی رغم جشنواره‌هایی چون فیلم، تئائر و موسیقی که درون پایتخت کشور عزیزمان ایران برگزار می‌شود، این جشنواره را به جاهای متفاوت كشور انتقال دادید. این ایده از كجا شکل گرفت و چه مزایایی داشت؟

جشنواره را علاوه بر تهران، در مشهد و تبریز هم برگزار كردیم و هر سال در یک شهر برگزار می شود که شروع امسال با کرمانشاه بود. همچنین در این دوره حدودا ١٠ محفل شعرخوانی در ١٠ استان كشور برگزار کردیم.

ده سال است مرتکب جرم می‌شوم/ سلیقه در داوری جشنواره شعر فجر حاکم است ، جواد محقق

امسال در پایتخت کشور عزیزمان ایران ٣ شب برنامه داشتیم؛ عمدتا محفل جوانان بود و هر شب ٢٠ نفر از جوانان شعرخوانی داشتند كه مجموعا به ٦٠ نفر رسیدند. این محافل شعر چه به لحاظ سنی و چه به لحاظ اجرایی با هم دیگر متفاوت بود؛ به عنوان نمونه ما محافل خاص غیره فارسی زبانان نیز در کشور عزیزمان ایران داشتیم.

برخی از دوستان جوان افغانستانی، پاكستانی، هندی و بعضی از كشورهای دیگر كه در کشور عزیزمان ایران زندگی می‌كنند به صورت چرخشی در اینجا شعر خوانی کردند. همچنین در محفل طنز كه ساله گذشته در ارومیه برگزار شد، جهت میرزا حسین کریمی مراغه‌ای بزرگترین شاعر طنز پرداز كشورمان یك جلسه بزرگداشت برگزار کردیم.

**کلید كار از كجا خورده شد كه به دوازدهمین جشنواره رسیده و داوری ها چطور بود؟

جشنواره شعر فجر دوازده سال پیش با پیشنهاد بعضی از دوستان شاعر از جمله علیرضا قزوه تاسیس شد؛ به چه دلیل كه دوستان معتقد بودند فیلم، تئاتر و هنرهای تجسمی جشنواره هر سال فجر دارند، در حالی كه شعر به عنوان ثروت فرهنگی ما هنوز جشنواره‌ای ندارد. در آن سرنوشت دوستانی كه جشنواره را برگزار كردند، قرار گذاشتند افراد شركت كننده در این جشنواره تعدادی از آثار خود را جهت جشنواره ارسال کنند.

دبیر علمی دوازدهمین جشنواره شعر فجر گفت: محتوا جهت داوران مهم است و اینطور نیست که سلیقه‌ها دور از فضای علمیِ شعر و ادبیات باشد.

جشنواره با داوری حدود ٣٠ شعر از سراسر كشور جوایز تقدیم می‌شد، تقریبا ٨ دوره به این شكل پیش رفت و به مرور برگزار كننده و كسانی كه به نوعی دست اندركار این جشنواره بودند، متوجه شدند كه بهتر است این جشنواره از حالت شعرهای تك اثر خارج شده است و به گزینش آثار چاپ نشده تبدیل شود. این کار علت‌های مختلفی داشت؛ ما می‌دیدیم شعرهای برگزیدگان انتشار نشده و به صورت دست نویس به جشنواره ارسال می‌شد و اگر كسانی كه میخواهند آثار برگزیده را ببینند، داوری کنند، بخوانند و یا تاثیر بپذیرند آثار را در اختیار نداشتند به چه دلیل كه آثار دست نوشته بوده و فقط جهت جشنواره ارسال شده است است.

گاهی وقتها كسانی شعرهای افراد دیگری را جهت جشنواره می‌فرستادند كه هیچ شاعری نمی‌تواند انبوه شعرهای رسیده را كه به چندین هزار یا بیش از ١٠ هزار شعر می‌رسید، در ذهن داشته باشد و بداند كدام كار جهت آن فرد است یا نیست.

سوم اینكه چهره‌های شناخته شده است و صاحب نام در این جشنواره كمتر شركت می‌كردند، به علت اینكه باید با جوان ترهایی كه با شوق و ذوق شعر هایشان را به این جشنواره ارسال کردند مسابقه كنند؛ طبیعتا عده‌ای از آن ها از وحشت مسابقه یا شكست در این جشنواره حاضر نشدند ولی از این هم نباید غافل شد که بزرگوارانی هم جهت میدان دادن در این جشنواره شركت نكردند.

به هر حال مجموع اینها باعث شد که از ٤ سال پیش با تعدادی از دوستان راجع به تغییرات جشنواره تصمیم بگیریم. بعد از واگذاری این جشنواره به بنیاد ادبیات داستانی، بنا بر این شد كه این جشنواره را از ارسال تك اثر به ارسال کتاب چاپ شده است تبدیل كنیم.

**ترکیب هیات داوران هر ساله با اعتراضاتی همراه بوده ولی امسال نسبت به دوره‌های گذشته این اعتراضات زیاد کردن داشته؛ به چه دلیل همچنان رویه سابق ادامه دارد و تغییری نکرده است؟

ده سال است مرتکب جرم می‌شوم/ سلیقه در داوری جشنواره شعر فجر حاکم است ، جواد محقق

مسئله اینجاست که اگر ما بخواهیم تن به این تفکیک بدهیم، شاخه‌ها و رشته‌ها زیاد می‌شود و بعد از این حتی توان آن را هم باید داشته باشیم که در همه شاخه‌ها ورود کنیم چراکه کتاب به اندازه کافی تولید نمی‌شود. به عنوان نمونه در حوزه شعر سپید و غزل آثار زیاد است و در باقی قالب‌های شعری تولید کم هست؛ در این شرایط برگزیدگان نیز متفاوتند. اینجاست که اشتباهات و ایرادات وارد می‌شود و ما نمی‌توانیم جایزه‌ها را جهت کم یا زیاد بودن تعداد آثار در حوزه‌ها کم و زیاد کنیم.

**داوری در حوزه کودک به چه صورت است؟

در حوزه کودک که براساس تخصص داوری می‌شود، تلاشمان بر این بوده که داوری به صورت مباحثه و گفتگو در نشست‌های داوری باشد و آثار را با نگاه تخصصی و از نظر محتوای شعری، ادبی، مدرن و سپید ارزیابی و ارزشیابی کنند. به نظر ما ترکیب بندی داوران ترکیب خوبی بوده و این براساس سالها تخصص شاعری و شناخت آنها از شعر است که می‌توانند راجع به آثار قضاوت کنند.

طبیعتا هر رشته‌ای متخصص خود را می‌طلبد؛ همین طور که داور شعر کودک باید با تجربه و زبده باشد که با خواندن حتی قسمتی از یک کتاب متوجه شود کتاب ارزش ورود به مراحل بعدی را دارد یا خیر. این همان مرحله ریزش اولیه کتاب‌هاست که به داوران کمک می‌کند بین چندین هزار کتاب ارسال شده است به دبیرخانه جشنواره، آثار را گزینش کنند و به کارشان سرعت ببخشد.

دبیر علمی دوازدهمین جشنواره شعر فجر گفت: محتوا جهت داوران مهم است و اینطور نیست که سلیقه‌ها دور از فضای علمیِ شعر و ادبیات باشد.

در مرحله نهایی دو داور دیگر به داوران قبلی اضافه می‌شوند که یکی از آنها دبیر جشنواره است که می‌بایست خود اهل شعر و ادبیات فارسی باشد و نفر دیگر از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها است که می‌بایست در ادبیات فارسی و فرانسوی و رشته‌های متفاوت متخصص و خبره کار باشد.

ما لیستی از تجربه این سال ها داوری تهیه می‌کنیم که این‌ داوران در کارشان خوب عمل می‌کنند. جهت مثال امسال ما جهت داوری جشنواره خیلی کمتر از سال‌های قبل وقت داشتیم ما می‌بایست حدود ۵ هزار جلد کتاب را می‌خواندیم، داوری می‌کردیم و به مراحل ریزش اولیه و ثانویه می‌رساندیم. در این شرایط نمی‌توان ریسک کرد، بعد باید از داورهایمان مطمئن شویم و این داوران موجود ما از هر نظر نسبت به سابقه قبلی‌شان نشان دادند که جهت کار وقت می‌گذارند حتی شده است آخر هفته و تعطیلات را در جلسات بنیاد ادبیات داستانی حضور پیدا کرده و به داوری پرداختند.

**در جشنواره امسال شعر فجر که در تبریز برگزار شد شاهد یک اتفاق جالب بودیم و آن هم نامزد شدن فرزند شما در بخش حوزه کودک و نوجوان بود که مجری اعلام کرد به علت حضور پدر نویسنده در سمت دبیر علمی جشنواره، نویسنده از حضور خود انصراف داده هست، نظر شما راجع به این اتفاق جالب چیست؟

این بار اول نیست که حامد محقق فرزندم در جشنواره‌ای نامزد و بعد برگزیده می‌شوند، در سال‌های پیش هم شاهد این اتفاق بوده‌ایم. امسال یکی از کتاب‌هایش که در سال ۹۵ چاپ شده است بود، در میان داوری‌هایی که صورت پذیرفته بود، وارد شد و بنده نیز در آن داوری‌ها حضور نداشتم. ولی در انتها که دبیر علمی جهت مرحله نهایی به جمع داوران می‌پیوندد متوجه شده‌ام که نام پسرم در میان نامزدها موجود است که به داوران گفتم به خاطر حرف و حدیث‌هایی که پیش می‌آید از انتخاب‌تان صرف نظر کنید؛ ولی آنها به من اعتراض کردند که این حق نویسنده است که هنگامی کتابش ارزش محتوایی و برگزیده شدن را دارد، به آن توجه کنیم چه برسد به اینکه پسر چه کسی می‌خواهد باشد.

ده سال است مرتکب جرم می‌شوم/ سلیقه در داوری جشنواره شعر فجر حاکم است ، جواد محقق

حامد که از این جریان مطلع شد، در صحبت با من این درخواست را کرد که با گزینش خود به علت پیش نیامدن شائبه و شبهه‌ای از میان نامزدها انصراف دهد.

**این کار نمی‌تواند ظلم تلقی شود؟

می‌تواند ظلم باشد، ولی شرایط جامعه ما این فرآیند را برنمی‌تابد. ما نخواستیم که با این کار به آن دامن بزنیم و می‌توان گفت بر خلاف همه آقازاده‌ها، این بار از آنور پشت بام افتادن هست. من واقعا شخصا اعتراف می‌کنم که این جرم را ده سال است که مرتکب می‌شوم ولی به هرحال هنگامی خبر را اعلام کردند من از آن مطلع نبودم و دخالتی نیز در گزینش او نداشتم. پسرم طی نامه‌ای به جشنواره انصراف خود را اعلام کرد تا در بین هفت کتاب نامزد جایزه سکه‌های طلا نباشد در صورتی که احتمال برگزیده شدن او در میان آن کتاب‌ها نیز بالا بود.

**فضای کلی شعر در کشور را چگونه می‌بینید و آیا جشنواره‌ها به روند اصلاح کیفیت این فضا کمکی کرده‌اند یا خیر؟

جشنواره‌ها معمولا خوشه چینان آخر فصل هستند؛ خودشان در جریان شعر مستقیما تأثیر زیادی ندارند و فقط در یک دوره زمانی آثار ادبی را بررسی می‌کنند؛ مگر اینکه در دوره زمانی ۱۰ الی ۲۰ سالی که جهت جشنواره متصور هست، نسبت به نحوه برگزاری و شرایط اجتماعی دگرگونی‌هایی را در عالم شعر به وجود آ‌ورند.

**حرف و حدیث‌هایی راجع به نحوه داوری‌ها و اعلام برگزیدگان در جشنواره امسال رخ داد، نظر شما نسبت به این واکنش‌ها چیست؟

راجع به داوری‌ها در همه‌جا اعتراض وارد می‌شود. بعضی از داوری بهره‌ای نبردند. این یک چیز طبیعی و عمومی است و نمی‌شود به یک جشنواره و یا یک دوره مشخص و یا یک رشته خاص تخصیص داده شده است داد.

**جناب آقای محقق! آیا می‌شود گفت سلیقه داور جشنواره در کنار ارزشیابی‌های فنی و تخصصی که وجود دارد، غالب است و تاثیرگذار؟

بله حتما همینطور هست؛ مگر جایی هم است که سلیقه‌ها اعمال نشود و تاثیر نگذارد؟! بخصوص در هنر، شعر و ادبیات که این عنوان مشهود و دیده می‌شود. می‌توانیم بگوییم که سلیقه در جشنواره شعر فجر نیز حاکم است و در میان بحث‌های علمی، فنی و تخصصی تاثیر خود را می‌گذارد.

اما اینطور نیست که سلیقه‌ها دور از فضای علمیِ شعر و ادبیات باشد و شعریت و محتوا جهت داوران مهم هست. به خاطر همین سلایق متفاوت نمی‌شود و نظرات کارشناسی و سلیقه هنری هیئت داوری به هم نزدیک و قابل نتیجه و تصمیم گیری است.

**برای مثال داورها عوض نمی‌شوند و یک داور از ۱۲ دوره ۱۱ دوره را حضور داشته، چگونه است؟

فکر نمی‌کنم چنین چیزی را داشته باشیم. اگر هم بوده استثنا هست، شاید به عنوان نمونه در یک سال به عنوان داور شعر کودک بوده و در سال بعد داور شعر بزرگسال. داوران جشنواره شعر فجر علی رغم دیگر جشنواره‌هایی که عمدتا به وسیله دبیر جشنواره گزینش می‌شوند، به وسیله هیئت علمی جشنواره گزینش می‌شود و این راجع به جایزه کتاب جلال آل احمد نیز صدق می‌کند.

طبق آئین‌نامه‌ای که بنیاد ادبیات داستانی جهت جشنواره تدوین کرده، داوران ما در هر شاخه و رشته فقط ۳ نفر هستند. یکی از ایرادهایی که می‌گیرند این است که به چه دلیل داور شعر کلاسیک راجع به شعر مدرن نظر می‌دهد و ارزیابی می‌کند یا اینکه چگونه می‌شود کسی که غزل را داوری کرده، شعر سپید را نیز داوری می‌کند و پیشنهاد آنها این است که بخش‌ها را تفکیک کنیم. اگر ما بخواهیم جداسازی نماییم و شعر کلاسیک، سپید و نو و مدرن و … جدا شوند، سال بعد نیز همین وضع موجب پیشنهاد و گلایه خواهد بود. بعد باید همین راه فعلی را ادامه بدهید تا فردا از تفکیک جزء به جزئی ژانرهای متفاوت پرهیز کنید.

حالا شما اگر بخواهید وارد این نوع پیشنهادات جداسازی شوید باید با تعداد داوران زیادی که هرکدام هزینه خود را می‌طلبد، آن هم با بودجه‌ محدود، مواجه شوید.

**میزان جوایز جشنواره چقدر است؟

فردی که برگزیده می‌شود، معادل ۳۰ سکه بهار آزادی جایزه می‌گیرد، کسانی هم که به صورت یکسان برگزیده می‌شود، این جایزه برایشان نصف می‌شود.همچنین برگزیدگان تقدیر شده است ۱۰ الی ۱۵ سکه جایزه دریافت خواهند کرد.

بعضی از سال‌ها هر سه شاخه برگزیده دارند. بعضی‌از سال‌ها تقدیری است و بستگی به شرایط آن سال و بودجه‌ای که تخصیص داده شده است یافته، هزینه می‌شود.

**در جشنوا‌ره‌های دیگری مثل تئاتر که بطور گروهی نیز فعالیت می‌کنند شاهد هستیم که جوایز خیلی نازل‌تر داده می‌شود به عنوان نمونه حدود ۱۰ میلیون تومان. ولی چگونه است که یک نویسنده یا یک شاعر جهت تک اثرش اینقدر می‌تواند جایزه بگیرد؟

ما مبالغ زیاد از جشنواره شعر فجر نیز داریم؛ به عنوان نمونه نویسنده برگزیده در جایزه کتاب جلال آل‌احمد ۱۱۰ سکه بهار آزادی جایزه می‌گیرد، آن هم فقط جهت یک کتابش و در برابر کتاب شعر اینها رقمی نیست. حالا عده‌ای نیز معتقدند که در شاخه کودک و نوجوان به چه دلیل اینقدر سکه باید هزینه شود، در صورتی که محتوایش خیلی ساده، روان و دم‌دستی هست. داوری که شاخه کودک و نوجوان را بررسی می‌کند، متخصص این شاخه است و اعتقاد ما بر این است که ما نمی‌خواهیم به قالب جمله دهیم. بلکه به شعریت شعر و محتوای شعر او ارزش می‌بخشیم.

**راهکاری جهت برون‌رفت از فضای کمرنگ شعر در جامعه پیشنهاد می‌کنید؟

شعر در روزگاری محمل همه دانش‌های بشری ما بوده هست، از فقه و حدیث و زبان‌آموزی گرفته تا فلسفه و منطق. چون هنرهای دیگر و رسانه‌های نوین وجود نداشتند، شعر بار مسئولیت همه آنها را برعهده می‌گرفت. ما که چیزی به نام داستان‌نویسی به معنای امروزی نداشتیم و شعر جهت ما همچون داستان بوده هست. از داستان‌های لیلی و مجنون گرفته تا شیرین و فرهاد که همه اینها شعر هستند.

امروز داستان به صورت مستقل درآمده و بخشی از مخاطب را به خودش تخصیص داده شده است داده ولی شاخه‌های دیگر مثل تئاتر و سینما با برخورداری از مخاطبان زیادی تنها قسمتی را به خود تخصیص داده شده است داده‌اند. گسترش علوم و محدودیت‌های دیگری باعث شده است از شعر استفاده نشود و در واقع شعر مثل فلسفه تکه تکه شده است و هریک از وظایفش را شاخه‌های دیگر به عهده گرفته‌اند، ولی با این حال هنوز شعر یکی از دوست‌داشتنی‌ترین هنرها میان مردم است.

**درباره ابتکار عمل امسال جشنواره و صدور خبر اختصاصی یکی از مراجع عظام تقلید به جشنواره شعر فجر نیز بفرمایید؟

تاکنون توفیق نداشته ایم که یکی از بزرگان به جشنواره شعر فجر پیامی صادر کنند، ولی امسال جهت نخستین بار از شخص مرجع عالیقدر دنیا تشیع حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ جعفر سبحانی که اتفاقا در میان مردم و به خصوص خطه آذربایجان از هواداران و دوستدارانی برخوردار هستند، خبر داشتیم.

این خبر که نشانگر تسلط و تبحر یک عالم فقیه شیعی نسبت به هنر، ادبیات و شعر هست، با مقدمه‌ای قشنگ از ما می‌خواهد که شعر در خدمت اهداف مقدس به خدمت گرفته شود. بنده شعری از آیت الله سبحانی تاکنون ندیده‌ام ولی از علمای بزرگواری همچون آیت الله مکارم شیرازی، علامه جعفری، علامه طباطبایی و علامه حکیمی دیده بودم و این نشان می‌دهد در گذشته شعر در خدمت اهداف مقدس و ابزاری جهت بیان مفاهیم متعالی بوده است.

گفتگو از محمدمسعود مصدرالامور

انتهای پیام/

واژه های کلیدی: نویسنده | جشنواره | جشنواره | برگزاری | جایزه | ارسال | داوران | جشنواره فجر