تحولات به سرعت در اقلیم کردستان عراق رخ می دهد

لیلا ابراهیمیان نوشت: سوم مهر، تاریخ برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان بود؛ طرحی که زیاد دولت های منطقه و دنیا با آن موافق نبودند. از همان ابتدای طرح همه پرسی، پیشنهاد کشور عزیزمان ایران تعویق آن بود تا آخرین تصویر العمل که یک روز قبل از برگزاری همه پرسی، علی شمخانی، دبیر شورای امنیت ملی، از مسدودشدن مرزهای هوایی کردستان عراق خبر داد.

عبارات مهم : نیروهای عراقی – تجهیزات نظامی
البته قبل از آن هم کشور عزیزمان ایران در دیدار با نمایندگان اقلیم کردستان که با هیئتی به کشور عزیزمان ایران آمده بودند، راجع به طرح جایگزین گفت وگو کردند. سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس ایران، هم در دیدار با مسعود بارزانی از طرح پیشنهادی کشور عزیزمان ایران گفته بود. موضع ترکیه هم راجع به همه پرسی در اقلیم کردستان مخالفت بود؛ مخالفتی صریح و آشکار، ولی با همه این مخالفت ها، همه پرسی در اقلیم کردستان عراق برگزار شد. حالا عراق روزهای پرتنشی را پشت سر می گذارد؛ تنش از اربیل به کرکوک رسیده و دامنه آن از کرکوک به اربیل بازگشت.

حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، بعد از یک جلسه امنیتی به نیروهای عراقی دستور داد عملیات بازپس گیری کرکوک را شروع کنند. در پی این دستور، نیروهای نظامی عراق که در روزهای اخیر با تجهیزات نظامی در مرزهای کرکوک مستقر شده است بودند، وارد شهر شدند و بعد از عقب نشینی پرحرف وحدیث پیشمرگه های کُرد، توانستند چند موضع مهم را در جنوب کرکوک به تصرف خود درآورند. براساس بیانیه ارتش عراق، این نیروها توانستند پایگاه نظامی «کی۱»، میدان نفتی «بابا گورگور»، ساختمان های شرکت نفت شمال، یک نیروگاه برق و مجتمع های صنعتی را تصرف کنند، ولی در اربیل صدای دیگری به گوش می رسد؛ مدیر اقلیم کردستان عراق در نخستین تصویر العمل رسمی بعد از درگیری در کرکوک با صدور بیانیه ای اعلام کرد پیشروی های نیروهای دولتی در کرکوک به علت «خیانت» یکی از احزاب کُرد بوده هست؛ سخنی که به طور غیرمستقیم «اتحادیه میهنی» را هدف گرفته بود. روز گذشته، «بافیل طالبانی»، فرزند جلال طالبانی فقید و از اعضای ارشد حزب اتحادیه میهنی کردستان، در گفت وگو با شبکه «فرانس ٢٤»، این سخن بارزانی را «ادعایی بی اساس» خواند.

ناظم دباغ، هم در گفت وگو با «شرق» به این مسئله پاسخ می دهد و از تحولات اقلیم کردستان عراق بعد از همه پرسی استقلال می گوید. او این همه پرسی را اشتباهی می خواند که درنتیجه بسته بودن پارلمان اقلیم کردستان و مشاوره های بد به مسعود بارزانی رخ داده هست. او معتقد است سیاست مداری که جهت فردای تصمیم خود برنامه نداشته باشد، بی سواد هست. بعد از آخر همه پرسی طرح جایگزین آمریکا، انگلستان، فرانسه و شرکت ملل در پارلمان کردستان که بعد از دو سال تعطیلی، بازگشایی شده است هست، رأی نیاورد و اقلیم کردستان همچنان بر خواسته خود، پذیرش نتیجه همه پرسی، تأکید دارد. آخرین موضع دولت عراق این است: دادگاه عالی فدرال عراق دستور توقف برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان را صادر كند. در این وضعیت، با «ناظم عمر دباغ»، نماینده اتحادیه میهنی و اقلیم، به گفت وگو نشستیم.

تحولات به سرعت در اقلیم کردستان عراق رخ می دهد.

بله! متأسفانه این طور هست. نباید این اتفاقات در اقلیم کردستان عراق می افتاد؛ البته از روز گذشته، اوضاع به ثبات نسبی برگشته هست. عراق با همکاری و توافق دسته جمعی نیروهای آمریکایی و کشورهای منطقه توانست تاحدی نیروهای پیشمرگه را از مناطق کرکوک و مناطقی که قبل از جنگ داعش در اختیار دولت مرکزی بود و بعد از آن به دست کُردها افتاد، بیرون کند. این مناطق از خانقین تا سنجار، چاه های نفت زمار و باشیق هست. همچنین حکومت اقلیم کردستان در اطلاعیه ای، پذیرش پیشنهاد نخست وزیر عراق را جهت مذاکره طبق قانون اساسی عراق اعلام کرده هست. منتظر هستیم شرایطی فراهم شود تا نماینده های حکومت اقلیم کردستان با نماینده حکومت مرکزی بغداد جلسه یکسان برگزار کنند.

به چه دلیل متأسفانه؟

این دو جنبه دارد؛ اول به علت اینکه ما نتوانستیم به خوبی مسائل و خطراتی را که قبلا دوستان کُرد، راجع به خطر برگزاری همه پرسی به آنها اخطار داده بودند در نظر بگیریم. ما نباید همه پرسی استقلال خواهی را برگزار می کردیم. برگزاری همه پرسی تصویر العمل های بین المللی را در پی داشت، اگرچه با میانجیگری آنها حمله نظامی بغداد به اقلیم کردستان خنثی شد. حالا باید در چارچوب قانون اساسی عراق، مسائل خود را حل کنیم و باید به قبل از سال ٢٠١٤ برگردیم؛ یعنی جغرافیای اقلیم کردستان که حکومت اقلیم آن را در نظر داشت، کوچک تر شد. شاید مرزهای ما به سال ٢٠٠٣ میلادی برگردد؛ یعنی قبل از فروپاشی صدام حسین.

به چه دلیل اقلیم کردستان عراق، به پیشنهادهای قبل از برگزاری همه پرسی جهت به تعویق انداختن آن بی توجه بود؟

اشتباه دقیقا همین هست؛ باید بپرسیم به چه دلیل مدیر اقلیم کردستان به پیشنهادها و طرح های جایگزین بی توجهی می کرد و علت این پافشاری بر برگزاری انتخابات چه بود؟ شاید علت اصرار مدیر اقلیم کردستان به این مسئله، مشاوره ها و رایزنی هایی است که به دور از واقعیت های سیاسی انجام می شد. مسعود بارزانی، تنها این تصمیم را نگرفته هست، همه گروه هایی که در اقلیم کردستان هستند و کسانی که به او مشاوره می دادند به یک اندازه در این مسئله خطاکارند. این افراد یا از سیاست بین المللی اطلاعی نداشتند یا از این رویه منظور خاصی داشتند.

چه منظوری؟

به هرحال اینها می درخواست کردند کُرد را به مسیری یا بازی بین المللی ای بکشانند که در نهایت مجبور شوند قانون اساسی عراق را بپذیرند؛ در اینجا فدرالیسم به فدرالیسم حقیقی برمی گردد. یعنی دولت مرکزی راجع به سیاست دفاعی، مالی و خارجه تصمیم می گیرد. کُرد اختیارات قبلی خود را از دست می دهد. ما قبلا اختیاراتی در حد یک دولت داشتیم ولی بعد از این ممکن است حتی دفتر نمایندگی اقلیم کردستان در کشورهای متفاوت هم پابرجا نماند و در دل سفارت عراق در پایتخت کشور عزیزمان ایران تعریف شود. قانون اساسی اجازه دفتر مستقل به اقلیم کردستان را نمی دهد.

مشاوران آقای بارزانی چه کسانی بودند؟

فعلا صلاح نیست این افراد را اسم ببریم؛ این افراد یا اطلاعی دقیق از مسائل سیاسی ندارند یا اینکه واقعا می درخواست کردند کردستان را به بحرانی سوق دهند که نتیجه آن محدودیت جهت کردها باشد.

این نوعی پاک کردن صورت مسئله یا سلب مسئولیت از افراد رده بالای سیاسی است؟

بالاخره کردستان به مسیری رفت که اتحاد بین کشورهای منطقه خیلی به سرعت انجام شد. کشورهای اروپایی و شرکت ملل هم با بغداد همراهی کردند. در این مسائل چندروزه، آمریکایی ها مدام می گفتند باید کردها به مذاکره با بغداد برگردند و در چارچوب قانون اساسی عراق، به حفظ وحدت با بغداد یاری رسانند. این خبر ها مشخص هست؛ یعنی این دولت ها سیاست های قبل از ١٦ اکتبر کردستان را پذیرا نیستند.

اتحادیه میهنی کردستان عراق چه راهبردی را در پیش داشت؟

به نظرم رهبری اتحادیه میهنی کردستان عراق، باید زیاد به مشورت ها و خبر هایی که از کشورهای دوست داده می شد توجه می کرد ولی متأسفانه از وقت بیماری مرحوم مام جلال طالبانی، اقلیم کردستان با خلأ رهبری ایشان روبه رو شده است اند. آقای طالبانی سیاست مداری واقع گرا بود و به خواست فردی توجه نداشت. او جدایی طلبی کردستان را رؤیایی می دید که ممکن است در خواب تعبیر شود نه در واقعیت. تأکید طالبانی بر حفظ وحدت عراق در چارچوب قانون اساسی عراق بود و اینكه در پارلمان عراق به حقوق اساسی همه مردم و کردها توجه شود. یعنی باید با بغداد توافق استراتژیک داشته باشند. البته حرکت اخیر اقلیم کردستان واکنشی به واکنش‌ نادرست بغداد با اقلیم بود، ولی این تصویر العمل اعلام شد.

یعنی چه؟

یعنی مدام تأکید کردند که باید بتوانیم همین مسائل را زمینه جدایی از بغداد قرار دهیم. اشتباه دقیقا همین جاست.

اتحادیه میهنی چه رویه ای را دنبال می کرد؟

در کل رؤیای اتحادیه میهنی کردستان جهت آینده در چارچوب آرزوی بزرگ هایی که داشت، تأمین و دسترسی به حقوق خود در چارچوب قانون اساسی و حق تعیین آینده بوده هست. درون اتحادیه عده ای مخالف برگزاری همه پرسی بودند و عده ای از آن حمایت می کردند. جماعت کومله اسلامی و حرکت عوض کردن هم مخالف برگزاری همه پرسی بودند. کل گروه های سیاسی با استقلال کردستان موافق هستند ولی با رویه و وقت اجرای همه پرسی توافق نداشتند. ولی روز قبل و بعد از برگزاری همه پرسی مسئله کاملا متفاوت شد؛ یعنی خیلی از گروه ها حتی در خود اتحادیه هم اصرار به این کردند که همه پرسی به تعویق بیفتد یا اینکه بعد از آخر همه پرسی گفتند نباید به مسائل بعدی دامن زد و باید با بغداد در چارچوب قانون اساسی توافق کنیم. در درون اتحادیه تک صدایی نبود و صداهای مختلفی به گوش می رسید.

کدام نظر در درون اتحادیه در اکثریت بود؟

اکثریت با کسانی بود که مخالف برگزاری همه پرسی بودند.

آیا اربیل از این مخالفت ها مطلع بود؟

کاملا اطلاع داشتند.

به چه دلیل توجهی نکردند؟

شاید پاسخ به این چرایی خیلی سریع باشد؛ حتما او هم دلایل خاصی جهت این اکراه دارد.
شما قبلا در گفت وگو با «شرق» رفراندوم را استراتژی خوانده بودید نه تاکتیک.
من به عنوان نماینده اقلیم کردستان، به عنوان سخنگو عمل کرده ام. ولی نظر شخصی من همان است که درگفت وگو با «فرانس پرس» گفتم. همه پرسی یك راه جهت مبارزه است ولی همه راه ها نیست. مبارزه راه دیپلماسی و مردمی هم دارد. باید رهبری مردم، بتواند و بداند چه شرایطی جهت پاسخ مثبت به مردم را بداند. رهبری کرد این پاسخ به مطالبات مردم را نمی دانست.

این عدم اطلاع را چگونه توجیه می کنید؟

رئیس اقلیم کردستان در جنگ داعش این اطمینان را پیدا کرده بود که اروپا و آمریکا بار دیگر به آنها تسلیحات خواهند داد. آنها فکر می کردند اروپا و آمریکا همان رفتاری را با اقلیم خواهند داشت که در وقت مبارزه با داعش داشتند. ولی من چندین بار گفته بودم که در چارچوب جنگ داعش این کمک ها انجام می شد. اروپایی ها به عنوان ابزار جنگ به ما نگاه می کردند؛ آنها فکر نمی کردند ما با عراق مسئله سیاسی داریم. من معتقد بودم جنگ با داعش که تمام شود مسائل کردستان زیاد خواهند شد و همین گونه هم شد. ما باید خیلی مواظب باشیم وگرنه دشمن های از این خطاها استفاده خواهند کرد و یکی از همین اشتباه ها، برگزاری همه پرسی بود. ایران، عراق و ترکیه الان باهم متحد هستند؛ اگر کرد باعث امنیت در منطقه نشود مسلم است که آنها علیه کرد متحد خواهند شد.

تعطیلی پارلمان کردستان چقدر بر این تصمیم که شما آن را اشتباه می خوانید، تأثیرگذار است؟

اگر پارلمان باز بود و همه چیز همان جا بررسی می شد، این اشتباه پیش نمی آمد. پارلمان دو سال بود که تعطیل بود.

چرا؟

پارلمان کردستان واقعی نبود، فراکسیون ها دستورات حزبی می گرفتند و بعد دسته جمعی رأی می دادند. یکی از مسائل قانون اساسی کردستان بود؛ در قانون اساسی اقلیم باید وظیفه مدیر اقلیم مشخص می شد که آیا باید در بیرون پارلمان گزینش می شد یا به وسیله پارلمان و اختیارات مدیر اقلیم هم محل بحث بود. جهت حل این مسئله، طرح تجدیدنظر ارسال شد؛ هنگامی دیدند که ممکن است این طرح رأی بیاورد، پارلمان تعطیل شد.

یعنی حزب دموکرات؟

بله! من بارها هم شنیده بودم که حزب دموکرات گفته بود که این عالی ترین امتیاز و اختیاری است که ما به دست آورده ایم؛ جهت همین بهتر است که پارلمان کردستان تعطیل باشد. اگر پارلمان باز بود حتما اتفاق دیگری می افتاد؛ به عنوان نمونه احزاب کُرد نمی درخواست کردند همه پرسی در این تاریخ انجام شود. اگر پارلمان، پارلمان واقعی بود این اختلاف نظرها همان جا مطرح می شد. البته کردها مخالف استقلال نیستند. من هم آن وقت گفتم هرکسی رأی به استقلال کرد ندهد خیانت کرده هست؛ یعنی بین بله و خیر به همه پرسی ما حتما بله می گفتیم. خود من بیش از ٥٠ سال است که مبارزه می کنم و این مبارزه جهت استقلال و حقوق سیاسی است.
گفته می شود مدیر اقلیم از عوض کردن موازنه قدرت در کردستان اطلاعی نداشتند.

من اصلا این را قبول ندارم؛ مگر می شود کسی بر جایی حکومت کند و از تغییرات و کم و کاستی های آنجا اطلاعاتی نداشته باشد.

بعد اصرار بر برگزاری همه پرسی و در نهایت عقب نشینی از کرکوک چه معنا دارد؟

این سؤال خود من هم است که باید پاسخ داده شود؛ من هم می پرسم آیا هیچ مدرکی دال بر نتیجه مثبت این اقدام وجود داشت؟ ما گفته بودیم کشور عزیزمان ایران و ترکیه و عراق علیه کردستان متحد خواهند شد؛ یکی با بستن آسمان و دیگری با بستن زمین و یكی دیگر نیز دنبال حمله نظامی هست، ولی کشور عزیزمان ایران در حمله پیش دستی نمی کند.

پاسخ چه بود؟

آنها می گفتند این تهدیدها چند روز زیاد طول نمی کشد. ما چند تأییدیه می گیریم تا استقلال محقق شود.

حزب دموکرات از خیانت اتحادیه میهنی می گویند؛ اگر اتحادیه همراهی می کرد، این اتفاق در کرکوک نمی افتاد؟

من از این گفته ها متأسفم؛ کسانی که این حرف ها را می زنند می خواهند خیانت های خودشان را پرده پوشی کنند. در کرکوک در شب اول حمله، اتحادیه میهنی کردستان، طبق گفته فرماندهان ارشد اتحادیه، ١٠٢ شهید و ٢٠٠ زخمی داده اند. آنها چه توافقی کرده اند که بدون هیچ زخمی و شهیدی از هابانا تا بای حسن تا سنجار و زمار و… عقب نشینی کرده اند. یا ٤٤ حلقه چاه نفت به بغداد تحویل داده اند؛ آنها با چه توافقی به کردستان خیانت کرده اند؟ اگر کار اتحادیه خیانت بود کار آنها ١٠برابر خیانت بود. به لحاظ مهمات و قدرت نظامی نیروهای اتحادیه با چه اسلحه و تکنولوژی می جنگیدند، ولی در برابر آنها با بروزترین تسلیحات می جنگیدند. به چه دلیل آنها در نیم ساعت شهر پرده را تحویل دادند؟ به چه دلیل مخمور و سنجار و شهرهای دیگر را خالی کردند؟

اتحادیه میهنی در کرکوک چه سیاستی را دنبال کرد؟

به نظر من سیاست اتحادیه میهنی در کرکوک سیاست عاقلانه ای بود. آنها نخواستند خسارت بیشتری تحمیل شود. البته کشاندن ارتش هم تا کرکوک جای سؤال هست؛ آیا ممکن است که اقلیم کردستان عراق از توانایی نظامی بغداد و همسایه ها بی اطلاع باشد. نیروهای دفاعی بغداد، مثل دوران حمله داعش به عراق نیستند و خیلی تفاوت کرده اند، ولی اتحادیه تصمیم گرفت با کمترین خسارت کرکوک را خالی کند. اتحادیه در جلسه ١٦ اکتبر در شهر دوکا گفته باید با بغداد مذاکره کنیم. سؤال دیگر هم این است که دکتر فؤاد معصوم در این جلسه حضور داشت و قرار بود پیشنهادها را به بغداد ببرد، ولی شب حمله شد و منتظر برگشت او به بغداد نشدند. اکثریت اتحادیه خواهان مذاکره با بغداد بودند، ولی در اتحادیه هم کسانی بودند که بارزانی را همراهی کردند.

الان اربیل می خواهد با بغداد مذاکره کند؛ این طرح نسبت به طرح های قبلی چه امتیارها یا کمبودهایی دارد؟

خیلی نسبت به طرح های قبلی عقب تر هست. متأسفم به چه دلیل طرح اولیه را قبول نکردند. طرفی که شکست می خورد باید زیاد امتیاز بدهد و عراق به ما به چشم پیروز نگاه نمی کند. جامعه بین الملل هم به اقلیم کردستان نظر قبلی را ندارند. الان باید پایبند قانون اساسی باشیم.

امروز مخالفان بارزانی از استعفا تا محاکمه می گویند؛ شما فکر می کنید آینده سیاسی مدیر اقلیم کردستان چه خواهد شد؟

من نمی توانم راجع به این مسئله گفت وگو کنم؛ ولی آنچه مهم است این است که کردها باید متحد شوند و صدای واحد و قاطعی داشته باشند. اتحادیه میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان باید بتوانند شریک سیاسی همدیگر باشند؛ مثل خیلی از کشورهایی که نظام چندحزبی یا دوحزبی دارند. الان در آمریکا حزب جمهوری خواه و دموکرات چنین تقسیم قدرت و همکاری ای را تجربه می کنند. گروه های سیاسی کُرد باید لجاجت و خودخواهی را کنار بگذارند.

طبق قانون اساسی عراق، اقلیم کردستان چه امتیازی می تواند از این توافق به دست آورد؟
طبق قانون اساسی عراق، اقلیم کردستان به طور فدرال اداره خواهد شد؛ نیروی نظامی و دفاعی، وزارت خارجه و مالی اقلیم در اختیار بغداد خواهد بود؛ یعنی بعد از این بغداد از ما امتیاز خواهد گرفت نه اینکه ما از آنها امتیاز بگیریم. من دیروز صحبت حیدرالعبادی، نخست وزیر عراق را شنیدم که اصلا اسمی از حکومت اقلیم کردستان نمی برد و به جای آن در ادبیات خود از هیئت اقلیم کردستان استفاده می کرد؛ قبلا هیئت حکومت اقلیم کردستان می گفت. این همان دادن یک امتیاز از اقلیم به بغداد است.

چطور ممکن است که اقلیم کردستان عراق روز بعد از همه پرسی و حوادث بعدی آن را آینده نگری نکرده نباشد؟

سیاست علم هست؛ کسی که فردای سیاست را آینده نگری نکند، بی سواد است.
به نظر می رسد اختلاف قدیمی بین دموکرات ها و اتحادیه میهنی بار دیگر خود را نشان می دهد.

اگر کردها اختلافی را مرتکب شدند نباید با دامن زدن به این اختلاف ها آن را بزرگ تر کرد.

جناح های متفاوت کردی به جای مقصرجلوه دادن یکدیگر بکوشند مسائل را با هم رفع کنند.

خلأ وجود مام جلال طالبانی چقدر در این فضا احساس می شود؟

خیلی زیاد؛ این مسائل درست مثل شوک برقی به اقلیم کردستان عراق بود تا بتوانند اشتباهات خود را جبران کنند و با همدیگر وارد مذاکره شوند و کسی، کسی را مقصر جلوه ندهد.

به عنوان سؤال آخر، آیا می دانید چه کسی به عنوان دبیر کل حزب اتحادیه میهنی کردستان گزینش می شود؟

من هنوز هیچ برآوردی ندارم؛ به خاص با خروج دکتر برهم صالح که فهرست ائتلافی با شعار دموکراسی و عدالت ارائه داده بود؛ ولی به علت اختلاف ها و فضای موجود در اقلیم کردستان عراق از ادامه کار انصراف داد.

ما اشتباه کردیم/ نماینده اتحادیه کردستان

گردآوری: گروه خبر سیمرغ
seemorgh.com/news
منبع: روزنامه شرق

واژه های کلیدی: نیروهای عراقی | تجهیزات نظامی | قانون اساسی | حمله نظامی | استقلال | کردستان | برگزاری | کرکوک | سیاسی | سیاست | بغداد