نخستین وظیفه یک پزشک، تشخیص بیماری شما و درمان علت آن است، نه درمان نشانه های بیماری. اگر پزشک شما از این کار طفره می رود و به تجویز مشتی دارو بسنده می کند، وقت آن رسیده که پزشک تان را عوض کنید.به تجربه های خودتان مراجعه کنید. آیا ممکن است کسی که تا دیروز کاملا سالم بوده یک روز صبح از خواب بیدار شود و ببیند که دچار آرتریت، دیابت، بیماری قلبی، روده تحریک پذیر، پوکی استخوان، خستگی حاد، یا مشکلات دیگر شده؟ یا پیش از آن همواره نشانه های کوچکی وجود داشته که نادیده گرفته شده است؟ این نشانه ها، پیام های هشداری هستند که به ما خبر می دهند مشکلی وجود دارد.

بدیهی است که اگر پیش گیری کنیم خیلی بهتر است از آن که به مصیبت های درمان گرفتار آییم. اما اگر گرفتار آمدیم منظور ما از درمان بیماری دقیقا چیست؟ درمان ریشه ای علت بیماری یا تسکین نشانه های آن؟ درمان نشانه ای ضمن اینکه معمولا پرهزینه تر است و نیاز به داروهای گران تری دارد، علت بیماری را همچنان ناشناخته باقی می گذارد. علاوه بر این به یاد داشته باشید که تقریبا همه داروها پیامدهای جانبی دارند و بعضی از آنها به ویژه در درازمدت می توانند برای شما مشکلات جدی به وجود بیاورند.

وقتی به پزشک مراجعه می کنید باید بدانید که او گذشته از مسئولیت های اخلاقی و حرفه ای، در برابر هزینه ای که از شما دریافت می کند، مسئول است که در یک مدت مشخص به شرح حال شما گوش کند، شما را معاینه کند، بیماری تان را برای شما توضیح دهد، روش های درمانی مختلف را با شما در میان بگذارد، در صورت لزوم آزمایش یا اسکن و غیره بخواهد، در صورت لزوم دارو تجویز کند یا توصیه هایی برای تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی شما داشته باشد.

از یک نظر می توان گفت پزشکی که بیماری شما را تشخیص نداده و به جای آن یک سری داروی کم اثر یا بی اثر تجویز کرده، شایسته دریافت دستمزد نیست. بنابراین اگر پزشک شما این کارها را انجام نمی دهد، گذشته از میزان شهرت و معروفیتش، توصیه می شود دنبال یک پزشک مناسب دیگر باشد. دکتری که به شرح حال شما گوش نمی دهد و به جای توضیح دادن بیماری تان برای شما، در سکوت فرهستی از دارو روی نسخه می نویسد، نمی تواند پزشک خوبی باشد. بیمار حق دارد از وضعیت سلامتی خود آگاه شود و پزشک وظیفه دارد که برایش توضیح دهد. این کمترین انتظاری است که هنگام مراجعه به مطب می توان داشت.

درمان نشانه ای (symptomatic) در اصطلاح پزشکی به هر نوع درمان اطلاق می شودکه تنها روی نشانه های بیماری تاثیر بگذارد و در مقابل سبب شناسی بیماری (etiology) قرار می گیرد. درمان نشانه ای در مورد بیماری هایی که درمان دیگری برای آنها نیست، می تواند از رنج بیمار بکاهد و به بدنش فرصت دهد که از شر عامل بیماری زا خلاص شود. در بسیاری از بیماری ها که علت آنها نیز شناخته شده (برای مثال، بیشتر بیماری های ویروسی همچون آنفلونزا)، درمان نشانه ای تنها شیوه درمانی است که تاکنون شناخته شده است.

با این حال، در بسیاری از بیماری های ویروسی تنفسی، واکنش آلرژیک بدن، سبب دفع میزان زیادی اشک و آب بینی می شود. آیا مصرف قرص های آنتی هیستامین و توقف آب ریزش بینی به معنای آن است که ویروس از بدن ما خارج شده؟ یا به معنای آن است که ما بدن خود را از یک مکانیسم دفاعی محروم کرده ایم؟ تورم در مخاط بینی در اثر گشادشدن رگ ها سبب می شود که محفظه بینی به اصطلاح کیپ شده و هوای درون آن گرم تر از دمای بهینه برای تکثیر ویروس ها شود. آبریزش بینی هم که عمدتا ناشی از نشت مایع از رگ هاست یک واکنش التهابی به عامل بیماری زاست.

ار جمله رایج ترین انواع درمان ناشه ای تجویز مسکن برای کاستن درد است. درد یکی از مهم ترین نشانه های بیماری است. از بین بردن درد بدون کشف علت درواقع بیمار را در مسیر نابودی قرار می دهد. زکریای رازی، در کتابی به نام «صفات بیمارستان» این عقیده را ابراز می دارد که هرکس لایق طبابت نیست و طبیب باید دارای صفات و مشخصه های ویژه ای باشد.

سید محمود طباطبایی، از بیمارستان تخصصی روان پزشکی ابن سینا در مشهد، در مقاله ای با عنوان «برخی معیارهای اخلاق پزشکی از دیدگاه محمد بن زکریای رازی» (۱۳۸۷) می نویسد که رازی تاکید می کند «هیچگاه نباید پیش از شناسایی عامل درد، داروهای ضددرد را تجویز کرد، بلکه باید عامل را شناسایی کرده، به اقدام برای زدودن آن پرداخت. در همین راستا تاکید می کند که در برخی از موارد پزشکان، درد چشم را با تریاک یا دیگر داروها درمان کرده اند که منجر به کوری شده است.» مسکن ها سبب می شوند فراموش کنید مشکلی وجود دارد، اما دستگاه ایمنی شما، یا قلب، مفاصل، روده ها، کبد، کلیه ها و سایر اندام های شما را قوی تر و سالم تر نمی کنند.

برخی از پرسش های دیگری که در همین ارتباط مطرح می شوند عبارت اند از: آیا داروهایی همچون واستاتین ها که سطح کلسترول خون را پایین می آورند یا داروهای کاهش فشار خون به قلب شما کمک می کنند، یا صرفا نشانه هایی که برای ارزیابی وضعیت دستگاه قلب و عروق اندازه می گیریم را پایین می آورند؟ آیا داروهای ضداسید مشکل دستگاه گوارش شما را حل می کنند، یا فقط دل درد شما را کاهش می دهند؟ آیا مسکن هایی که برای درد مفاصل ما تجویز می شود مفصل های ما را سالم می کند، یا فقط جلوی رسیدن پیام های درد را از مفاصل آسیب دیده به مغز می گیرند؟ آیا مکمل های هورمونی مشکل کم کاری غدد را حل می کنند تا دیگر نیازی به مصرف دارو نداشته باشید، یا صرفا سطح هورمون های بدن شما را متعادل می کنند؟

بدن شما مثل ماشین شماست. هرگاه ماشین تان درست کار نکند، از طریق یک سری نشانه های کوچک، همچون صداهای غیرعادی موتور، به شما هشدار می دهد که یک جای کار ایراد دارد. به نظر می رسد بیشتر مردم به این هشدارها به مراتب حساسیت بیشتری دارند و با وسواس بیشتری به آن واکنش نشان می دهند تا هشدارهایی که بدن خودشان به آنها می دهد خستگی غیرعادی، خواب آلودگی، سوءهاضمه، سردرد، افزایش کلسترول و قند خون، درواقع چیزی بیش از یک نشانه یا هشدار نیستند که به شما خبر می دهند چیزی در بدن شما درست کار نمی کند.

وظیفه ما این است که بگردیم و ببینیم چه عواملی به بروز این نشانه ها انجامیده است. زیرا اگر این کار را نکنیم آن مشکل کوچک اما ناشناخته می تواند تشدید شود و اختلال بزرگی در زندگی شما به وجود آورد. وقتی موتور ماشین تان صدایی غیرعادی و هشداردهنده تولید می کند، مطمئنا از مکانیک تان انتظار ندارید موتور را طوری عایق کند که هیچ صدایی به گوش راننده و سرنشینان نرسد، بلکه انتظار دارید چند قسمت که طبق تجربه بیشتر احتمال می دهد مشکل داشته باشند را چک کند، ایراد آن را پیدا کند و آن قطعه را تعمیر یا تعویض کند.

مشکلات کوچکی همچون نفخ، ترش کردن و سوزش سر دل به ما خبر می دهند که دستگاه گوارش ما درست کار نمی کند. این می تواند به ضعف در جذب مواد غذایی و حتی سوءتغذیه منجر شود. چطور انتظار دارید بدن شما خودش بر این بیماری خود غلبه یا خودش را ترمیم کند در حالی که مواد غذایی جذب نمی شوند؟ اگر دچار خستگی شدید و غیرعادی هستید، شاید هورمون های بدن شما از تعادل خارج شده و بر سوخت و ساز بدن شما تاثیر گذاشته اند.

قند خون را هم دست کم نگیرید. افزایش قند خون صرفا موجب دیابت نمی شود. بالابودن قند خون روی غده های فوق کلیه فشار می آورد و سبب تولید و ترشح مقدار بیش از حد هورمون های استرس، مثل کورتیزول و آدرنالین می شود. این وضعیت به چاقی و خستگی می انجامد. از این گذشته هورمون های تولیدمثلی (استروژن، پروژسترون و تستوسترون) را نیز از تعادل خارج می کند، فشار خون و سطح تری گلیسرید را بالا می برد که سرانجام به افزایش کلسترول منجر می شود.

در این مورد هم می توان به استعاره ماشین بازگشت. بدن شما ماشین شماست. نداشتن یک رژیم غذایی سالم از یک سو و مصرف قرص برای کاهش فشار و قند خون و غیره از سوی دیگر، مثل فشار دادن همزمان پدال های گاز و ترمز است. در بسیاری از موارد، پزشک می تواند با تجویز رژیم غذایی سالم و پی گیری وضعیت بیمار، به بدن امکان می دهد که خودش را به شرایط تعادل بازگرداند. در مان های نشانه ای موثر بسیار کمیاب اند. باید بدانید که یک فرمول جادویی برای درمان وجود ندارد.

اگرچه نسخه پزشکان با دست خط معروفشان گاه به برگه ورد و جادو شباهت پیدا می کند که از یک سری نام های خارجی و نامفهوم تشکیل شده، اما باید بدانید که پزشک جادوگر نیست و نمی تواند معجزه کند. در شرایط کنونی شاید بهترین کار آن باشد که بیمار سطح دانش پزشکی خود را بالا ببرد و دست کم همان اندازه که از مکانیک ماشین سر در می آورد به کارکرد بدن خودش هم علاقه نشان دهد.

به این ترتیب شاید پزشکان نیز به وضعیت سلامتی بیماری که به خودش بیشتر اهمیت می دهد، بیشتر اهمیت دهند. درباره پیام های هشداری که بدن شما ارسال می کند، در اینترنت و مجلات مطالعه کنید. در این صورت خواهید توانست به سوال های پزشک تان بهتر پاسخ دهید، یا دست کم تشخیص دهید که پزشک تان سوالی که باید را از شما نپرسیده است. به هر حال برای عوض کردن پزشک هم به این دانش نیاز خواهید داشت.